قائم مقام بنیاد هدایت در گزارش محفل بیان كرد:
حرم حضرت معصومه(س) منشا تحولات جدی در تاریخ تشیع بوده است
به گزارش محفل، غلامی اظهار داشت: حرم مطهر حضرت معصومه (س) در تاریخ تشیع در قم منشأ تحولات جدی بوده و یکی از دلیلهای اصلی گردهم آمدن علمای شیعه در قم و گسترش تشیع در ایران نیز بوده است.
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: امروز اول ذی القعده آغاز دهه کرامت و به نقلی سالروز ولادت کریمه خاندان حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها است. بر همین مبنا برای واکاوی نقش قم در طول تاریخ معاصر با حجت الاسلام رضا غلامی قائم مقام بنیاد هدایت به گفت و گو پرداختیم که حاصل آن در ادامه تقدیم مخاطبان می شود:
*در ابتدا لطفاً پیرامون جایگاه شهر مقدس قم در فرهنگ و تاریخ ایران معاصر و نقش حرم کریمه خاندان توضیحاتی بفرمائید.
حرم مطهر حضرت معصومه (س) در تاریخ تشیع در قم منشأ تحولات جدی بوده و یکی از علل اصلی گردهم آمدن علمای شیعه در قم و گسترش تشیع در ایران هم بوده است. این آستان مقدس در تحولات تاریخ معاصر ایران و جهان بخصوص در ۸۰ سال قبل تا کنون نقش آفرینی های جدی را داشته است. در دوره قاجار، پهلوی اول و دوم؛ توسط خیلی از بزرگان، فقیهان و نام آوران قم تحولات مهمی در ایران رخ داد، بعنوان مثال حضور میرزای قمی در شهر قم در کنترل قدرت فتحعلی شاه نقش بسزایی داشت. زمان مظفرالدین شاه تحصن علمای قم در اعتراضات مشروطه سبب تحول بنیادین شد. ورود حاج شیخ عبدالکریم حائری در نوروز ۱۳۰۰ شمسی به شهر قم بعنوان دومین مرکز بزرگ دینی شیعه بعد از نجف، بعد از آن تحولات بزرگ توسط مراجع بزرگ شیعه همچون آیت الله بروجردی و امام راحل در شهر قم ذیل عنایات و کرامات حضرت فاطمه معصومه در حوزه علمیه قم شکل گرفت. قیام ۱۵ خرداد در سال ۱۳۴۲ و در نهایت پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ تاثیر و تأثر زیادی از جانب قم داشت.
*این تاثیر را به وضوح از آغاز جریان مشروطه ما می بینیم.
یکی از اتفاقاتی که در تاریخ سیاسی انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران اثر زیادی داشت نهضت مشروطه بود. علما در اعتراض به استبداد مظفرالدین شاه و رفتار صدراعظم او بعنوان مهاجرت صغری در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) بست نشستند وقتی دربار قاجار به وعده ها و قول هایی که داده بود عمل نکرد علما تهران را ترک کردند که به نجف اشرف عزیمت کنند اما به قم رفتند و در حرم حضرت معصومه (س) بست نشستند و متحصن شدند، دکتر سید جلال الدین مدنی در این خصوص می گوید در ۲۵ جمادی الاولی ۱۳۲۴ هجری قمری حدود هزار نفر در رأس آنها سیدین به سمت قم، مهاجرت کبیر را شروع نمودند. این مهاجرت شخصیت معروف روحانی آن زمان حاج شیخ فضل الله نوری را همراه داشت که خود موجی از یک قیام بزرگ را در سرتاسر کشور ایجاد کرد و علمای بزرگ برخی نقاط دیگر مثل آقا نجفی اصفهانی و آخوند ملأ قربانعلی زنجانی به این تحصن بزرگ و شکوهمند پیوستند و روحانیون سایر شهرها با تلگراف های مختلف در انجام خواسته متحصنین قم پافشاری نمودند، این هجرت علما در اعتراض به سیاست های دربار و انتخاب قم و حرم کریمه خاندان بعنوان پایگاه شیعه در ایران خود حکایت از اهمیت و موقعیت قم و حرم کریمه خاندان (ع) دارد. همزمان که علما با مهاجرت کبری در حرم حضرت معصومه بس نشستند و اعتراض کردند یک جریانی هم شکل گرفت که حرکت علما و بست نشینی آنها را به انحراف کشاند، یک بست نشینی و تحصنی هم در باغ سفارت انگلستان در تهران شکل گرفت که در بعضی کتب تاریخی تعداد آنها را ۱۳ هزار نفر هم برشمردند، و این امر مورد رضایت علما نبود چونکه جریانی بود که تلاش می کرد حرکت و تحصن علما را تحت تاثیر قرار بدهد و به انحراف بکشاند.
*واکنش مردم قم چه بود؟
وقتی علما در شهر قم و حرم کریمه خاندان متحصن شده بودند، مردم قم میزبانی و پذیرایی خیلی خوبی از متحصنین داشتند و به گرمی از آنها استقبال کردند. ناظم الاسلام کرمانی حوادث بعد مهاجرت علما به قم را این گونه ثبت کرده که می گوید در ۶ جمادی الثانی ۱۳۲۴ جمعیت در سفارت اجتماع کرده بودند. در تبریز تلگراف های رسیده به پشتیبانی از علمای مهاجر می پردازد، در هفتم جمادی الثانی قاصد علما آمد که اطراف قم را قزاق ها محاصره کردند سید جمال در قم موعظه می کند. از دیگر شهرها به سمت قم سرازیر و علمای اسلام وارد قم شدند و مردم اصفهان مهیای حرکت هستند، هشتم جمادی الثانی صیف الدین میرزا مدیر توپخانه قم رفته بود و خبر صدراعظم را داده بود تلگراف ها از اطراف به سمت قم سرازیر بود و اسدالملک با حاج نظام الدوله مأمور شدند تا روانه قم شوند که علما را بازگردانند. این مطالب را آقای ناظم الاسلام کرمانی در جلد یک کتاب تاریخ بیداری ایرانی ها روایت می کند.
اجتماع و تحصن علما در حرم حضرت معصومه (س) و حمایت هایی که از سراسر کشور شد حاکمیت و دربار قاجار را وادار کرد که احکام شرع را ملاک عمل مجلس قرار دهند و جالب است که در فرمان مظفرالدین شاه از واژه مجلس شورای اسلامی و نه مجلس شورای ملی یاد می شود اما بعدها با نفوذ سفارت انگلستان در تهران و سهل انگاری ها به مرور لفظ اسلامی از مجلس برداشته شد و لفظ ملی جایگزین شد. بعد از این اتفاقات بحث نهضت مشروطه مشروعه عنوان شد که سر یکی از مهم ترین مدافعان و حامیان آن به نام شیخ فضل الله نوری برای این مطالبه بر سر دار می رود.
*برخی از مورخان ورود آیت الله حائری به قم را سرآغاز دوران جدید قم می دانند تا چه میزان این سخن درست است؟
تا قرن چهاردهم هجری حوزه علمیه نجف پایگاه تشیع بود که یک سابقه هزار ساله داشت و با هجرت شیخ طوسی از شهر بغداد به شهر نجف پایه ریزی شده بود و مراجع و بزرگان و علمای صاحب نامی را داشت که یکی از این علمای صاحب نام شیخ عبدالکریم حائری از مراجع بزرگ و از علمای بزرگ نجف از شاگردان میرزای شیرازی بودند، به درخواست علمای قم شیخ عبدالکریم حائری در نوروز ۱۳۰۰ شمسی به قم هجرت و حوزه علمیه قم را تأسیس کردند، تأسیس حوزه علمیه در کنار حریم ملکوتی حضرت فاطمه معصومه (س) سبب شد که آنجا به پایگاه جدی مرجعیت دینی تبدیل گردد بگونه ای که شاهان قاجار و بعد از آن شاهان پهلوی مجبور شدند با مراجع قم کنار بیایند و رضایت آنها را جلب کنند و گاهی هم با علما و مراجع قم مجبور به برخورد قهری و نظامی شدند. در یکی از این اتفاقات وقتی احمد شاه قاجار به قم سفر کرده بودند در دیداری با آیت الله حائری داشتند برای جلب رضایت علما و مردم طرح توسعه حرم حضرت معصومه (س) در دستور کار قرار دادند و صحن اتابکی در زمان او ساخته شد.
بعد از جنگ جهانی اول انگلیسی ها در عراق ملک فیصل را پادشاه کردند، علمای عراق به این اتفاق اعتراض کردند علمایی همچون میرزا محمد نائینی و شیخ ابوالحسن اصفهانی قصد داشتند یک انتخابات سراسری را برگزار کنند که ملک فیصل به این انتخابات سراسری اعتراض کرده و متوسل به زور شد و پسر آیت الله خالصی و آیت الله سید محمد صدر را به ایران تبعید کرد و آیت الله نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی و چند نفر به نشانه اعتراض از کربلا و نجف به ایران آمدند و در ایران ساکن شدند و آیت الله حائری به گرمی از آنها استقبال کرد و به شاگردان خود دستور داد در درس آیات عظام نائینی و اصفهانی شرکت نمایند. او با این مبادرت به حوزه علمیه قم در کنار حرم کریمه خاندان بیشتر از پیش رونق داد.
وقتی رضا خان در جهت دین زدایی تغییر فرهنگ سنتی و اسلامی مردم به سمت غربی را در دستور کار خود قرار داد و فرمان لباس متحدالشکل و پوشش فرنگی را صادر کرد آیت الله حائری شیرازی طی تلگرافی با این حرکت رضاخانی مخالفت و اعتراض خویش را اعلام نمود.
سال ۱۳۱۳ رضاخان در سفری که به ترکیه داشت سوغاتی او برای مردم ایران دستور کشف حجاب بود که با مخالفت علما و روحانیون در قم و تهران مواجهه شد و بعد از آن واقعه مشهد و گوهرشاد به وجود آمد، این اعتراض و مخالفت توسط علمای زیادی همچون شیخ حسین قمی، سید عبدالله شیرازی و سید یونس اردبیلی تداوم پیدا کرد، در تلگراف آیت الله حائری مؤسس حوزه علمیه قم به شاه این گونه آمد که اوضاع حاضر بر خلاف قوانین شرع مقدس و باعث نگرانی عموم مسلمین است، البته بر ذات ملوکانه که امروز حامی و عهده دار نوامیس اسلامی هستند حتم و ضروری است که جلوگیری فرمائید. دستور کشف حجاب رضاخانی با مقاومت و مخالفت علما در قم و بعد از آن تهران و مشهد مواجه گردید، به واسطه همین اعتراض علما حرکت مردمی هم شکل گرفت. در تهران اقلیت مجلس به رهبری سید حسن مدرس تلاش کردند با ادامه بحث و گفتگو در رابطه با اعتبارنامه نمایندگان مجلس جدید، مانع برقراری جمهوری در نوروز ۱۳۰۳ شوند.
*واکنش علمای قم چه بود؟
علما و زعمای قم که از این حرکت رضاخان در الگوگیری از حکومت لائیک ترکیه به رهبری آتاتورک نگران شده بودند و گرایش رضاخان به سمت جمهوریت را یک حرکت دین زدا در جامعه می دیدند آغاز به مخالفت کردند. رضا خان بدین منظور به قم آمد و تلاش کرد که انصراف خویش را از جمهوری خواهی تحت عنوان علاقه به اسلام و روحانیت نشان دهد که وجهه ملی خویش را برای پشتیبانی علما به دست آورد پس اطلاعیه ای داد با این مضمون که وقتی که برای تودیع آقایان حجت اسلام و علمای اعلام به حضرت معصومه مشرف شده بودیم با معظم لهم در باب پیش آمده کنونی تبادل افکار نموده و بالاخره چنین مقتضی دانستیم که به عموم سفارش نمائیم عنوان جمهوری را مرقوع و تمام تلاش خویش را مصروف سازند که در منظور مقدس تحکیم اساس دیانت و استقلال مملکت با من معاضدت و مساعدت نمایند. رضا خان در الگو گیری از حکومت دین زدا و لائیک آتاتورک سد محکمی به نام قم و علما در پیش رو داشت که در حرم حضرت معصومه (س) تربیت می شدند.
یکی از تحولات جدی که از شهر قم و حرم حضرت معصومه (ع) آغاز و حرکت جهانی را رقم زد اتفاقی بود که به واسطه کاپیتولاسیون در دوره پهلوی رخ داد. آن زمان حضرت امام راحل بعنوان مرجع شیعه از قم نسبت به این قانون اعتراض کرد. حرکت اعتراضی امام و سخنرانی وی در نهایت منجر به تبعید ۱۵ ساله مرجعیت شیعه شد. این اقدامات امام راحل سبب قیام مردم قم و اتفاقات بعد از آن شد. قم محور حرکت قیام امام راحل بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ورود امام به ایران، ایشان به مدت ۱۸ روز از ۱۰ اسفند ۵۷ به شهر قم عزیمت کردند و حدود یک سال هم در این شهر ساکن شدند که نشان دهنده اهتمام ایشان به شهر مقدس قم و جایگاه حرم حضرت معصومه (ع) است.
همواره قم بعنوان یکی از ارکان مکتب و پایگاه های مهم شیعه شناخته می شود. تحولات انقلاب اسلامی از قم با رهبری و مرجعیت علما دینی آن شکل گرفت که امروز ما شاهد بیداری اسلامی در تمام جهان هستیم. قم بعنوان ام القرای جهان اسلام میزبان بزرگان، علما و شاگردان مکتب امام جعفر صادق (ع) از اقصا نقاط کشور و دنیا است که در ذیل عنایات حضرت معصوم علوم و معارف خاندان (ع) را با نگاه انقلابی و آرمانی مبتنی بر گفتمان امامین انقلاب اسلامی فرا می گیرند و این بیداری اسلامی را به اقصی نقاط جهان منتقل می کنند. امروز تحولات عظیمی را با بیداری اسلامی شاهد می باشیم که در سرتاسر عالم رخ می دهد. حرم حضرت معصومه (س) در شهر مقدس قم با مرجعیت دینی علمای شیعه پایگاه تحول، ایجاد الگو و نظم جدیدی از حکمرانی اسلامی را سبب شده که امیدواریم این حرکت منتهی به ظهور حضرت ولیعصر (عج) و شکل گیری حکومت عدالت محور شود.
منبع: محفل
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب