چگونه می توانم مؤمن باشم، ۲۶؛
آیا اشکال دارد انسان عبادت را برای ثمرات دنیوی انجام دهد؟
محفل: راه تربیت انسان ها همین است که متناسب با فهم افراد و مراتب معرفت و ایمانشان با آنها گفتگو شود و از همان چیزی که می فهمند برای ترقی؛ افراد استفاده نمود.
خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: زندگی انسان ساحت های مختلفی دارد که انسان مؤمن همانطور که از اسمش پیداست باید در هر کدام از آنها ایمان خودرا ظهور و بروز دهد. در ساحت های فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، هنری، اعتقادی، اخلاقی، علمی، اقتصادی و جسمی. بروز ایمان نیز در این ساحت ها چیزی نیست جز تقوا. یعنی فرد در همه این ابعاد زندگی نظر خدا و رضایت او را محور قرار دهد. امام صادق (ع) درباره ی وظیفه شیعیان فرموده است: «کونوا لنا زینا ولا تکونوا لنا شیناً» زینت و سبب افتخار ما باشید نه این که موجب شرمندگی ما باشید. در این جهت حضرت علی (ع) می فرماید: «اعیونی بورع واجتهاد و سداد» اهتمام کنید تقوا و ورع داشته باشید. در این راه تلاش کنید و استقامت داشته باشید. آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان آیت الله مصباح یزدی؛ در دفتر مقام معظم رهبری است که در سال ۸۷ ایراد کرده اند. بخش بیست و ششم آنرا باهم می خوانیم: فرمایشات حضرت امیر (ع) در بیان اوصاف شیعیان خالص به این جا رسید: ؛ صَبَرُوا أَیَّاماً قَلِیلَةً فَأَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةٌ طَوِیلَةٌ وَ تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ یَسَّرَهَا لَهُمْ رَبٌّ کَرِیمٌ.
یعنی این افراد کسانی هستند که ایام کمی را صبر و شکیبایی به خرج می دهند، و بدنبال آن راحت و آسایش طولانی خواهند داشت، و این داد و ستد پر سودی است که خدای متعال آنرا فراهم نموده است؛ خدایی که اهل کرم و جود نسبت به بندگان است. پیش از توضیح این جملات دو نکته را یادآور می شویم:
نکته اول اینکه گر چه این اوصاف به عنوان خاصیت های شیعیان کامل و خالص، بیان شده، اما هدف از بیان آنها این است که برای دیگرانی که در مراتب پایین تری هستند، ایجاد انگیزه کند، تا آنها هم اهتمام کنند با بهره گیری از این بیانات به سمت مقامات عالی حرکت کنند و به کمالات لایق خود برسند.
همان طور که می دانید، در مقام تربیت، رعایت حال مخاطب ضروریست. در جامعه ما افراد مؤمن فراوانی هستند که اعتقادات صحیحی دارند و در مقام انجام تکالیف خود هستند؛ اما آیا معرفت و درجات ایمان همه آنها مساوی است؟ و آیا انگیزه ایشان در عمل یکسان است؟ خیلی از مؤمنین با وجود اعتقاد به خدای واحد یگانه ای که دارای صفات ثبوتیه و سلبیه است، شناخت درستی از صفات الهی ندارند. برخی از ایشان تصور می کنند خدا در جایی بالای آسمانهاست؛ مقداری پایین تر از جایگاه خدا، عرش و کرسی او، پایین تر از آن، آسمان ها و در پایین ترین مرتبه زمین قرار گرفته است.
حتی برخی از ما که بیش از ۶۰ سال وقتمان به تحصیل و تدریس در باره این مسائل گذشته، هنوز در عمق دلمان تصورات خامی وجود دارد که نشان میدهد آن گونه که باید و شاید، خدا را نشناخته ایم. بنا بر این است که باید دائماً از خداوند ترفیع درجات ایمان و معرفت را از خدا بخواهیم. معرفت نسبت به خدا پیشکش! ما چقدر نسبت به پیغمبر اکرم (ص) و دوده (ع) معرفت داریم؟؛ معرفت سلمان و ابوذر با معرفت ما فاصله بسیاری دارد.
این واقعیتی غیر قابل انکار است که مراتب معرفت افراد، به ویژه در سنین مختلف، توأم با مراتب انگیزه متفاوت می باشد. دختر بچه یا پسری که تازه به تکلیف رسیده، آیا انگیزه اش برای روزه گرفتن و نماز خواندن همان انگیزهای است که پدر و مادر او پس از ۲۰_۳۰ سال تربیت شدن در مجالس دینی و مطالعه کتاب ها پیدا کردهاند؟ اگر بخواهیم شرایطی که به طور معمول برای قصد قربت در عبادات لازم است، برای یک کودک ۹ ساله هم همان شرایط را لحاظ نماییم، ممکنست عبادت او گرفتار مشکل شود. مسلماً برخی شرایط کم کم و تدریجی حاصل می شود.
مثلاً اگر از بچهای که امروز به تکلیف رسیده، انتظار برود بدون تشویق دیگران و با قصد قربت کامل عباداتش را انجام دهد، کار بر او بسیار مشکل می شود. برای اینکه طبق موازین شرعی اگر انگیزه فرد برای نماز، رسیدن به جایزه و تشویق باشد نمازش خالی از اشکال نیست. اما اگر بخواهیم کودک نمازخوان بشود، باید بوسیله تشویق و جایزه او را تشویق به نماز نماییم و اهتمام نماییم از این طریق انگیزه بیشتری برای وی در انجام وظیفه ایجاد نماییم. این امر اختصاص به سنین پایین ندارد. خیلی از افراد هستند که نتایج مادی مترتب بر عبادات برایشان ایجاد انگیزه می کند. در روایات فراوانی هم با هدف ایجاد انگیزه، ثمرات دنیوی عبادات ذکر شده است.
مثلاً گفته شده اگر نماز شب بخوانید روزیتان وسیع می شود، نزد دیگران محبوب می شوید و…۱؛ یا احسان به والدین و صله رحم عمر را طولانی و بلاها را دفع می کند؛ صدقه بدهید تا بلاها از شما رفع گردد. خواه، ناخواه این تشویق ها در نیت انسان تأثیر می گذارد و بطورمثال وقتی می خواهد برای نماز شب برخیزد، با خود می گوید: نماز شب بخوانم، چون در وسعت رزق و قضای حوائج مؤثر است. در صورتیکه عبادت باید با قصد قربت صورت گیرد. اگر کسی به خاطر رفع بلا صدقه بدهد، چه اندازه ارزش عبادی دارد؟
اما برای تربیت انسان ها در راه بندگی، باید همه این تشویق ها گفته شود و هر کس برمبنای پایه معرفتی خود باید بکوشد از آنها استفاده نماید و قدم به قدم بالاتر برود. اگر قرار بود انگیزه همه افراد در اخلاص و عبادت، مثل اولیای کامل خدا باشد، باید باب اعمال خیر بسته می شد.
در اوایل بعثت، زمانی که هنوز شریعت بطور کامل نازل نشده بود و حتی نماز و روزه واجب نبود، خداوند در وصف مؤمنین و بندگان خوب خود می فرماید: کسانی هستند که کارهای خیر انجام می دهند و به دیگران احسان می کنند، و هیچ انگیزه ای جز رضایت خدا ندارند؛ إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَی ۲.؛ اما اگر قرار باشد انگیزه همه افراد در کارهای خیر فقط خدا باشد، چند نفر این چنین می توان پیدا کرد؟ بدین جهت قرآن کریم، و بدنبال آن پیغمبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) مردم را با بیانات و انگیزه های مختلف، متناسب با سطح معرفت و ایمان و اخلاصشان تربیت می کنند.
مرحوم شیخ عباس تهرانی رضوان الله مقابل از شاگردان مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، در یکی از جلسات درس اخلاق خود می فرمود: روزی به ذهنم گذشت که من به مرحله ای رسیده ام که می توانم به خاطر خدا بر مصیبت ها و بلاها صبر کنم. همان شب دل درد گرفتم. ابتدا با خود گفتم صبر می کنم، برای اینکه بلایی است که خدا نازل کرده و باید صبر کنم. اما پس از مدتی دیدم تحمل این درد خیلی دشوار است. گفتم: خدایا اگر صلاح می دانی، مرا شفا بده. مدتی گذشت، اما خبری نشد. دست به دعا برداشتم و گفتم: خدایا! تحمل این درد برای من سخت است؛ مرا از این درد نجات بده! لحظاتی گذشت؛ اما باز هم خبری نشد. آغاز به توسل به یکایک ائمه اطهار (ع) و اولیایی که می شناختم کردم؛ اما درد بهتر نشد. عاقبت طاقتم به اتمام رسید و فریاد زدم: مگر کسی نیست مرا نجات بدهد؟! یک شکم درد ساده، عارفی مثل مرحوم شیخ عباس تهرانی رضوان الله مقابل را به اینجا می رساند که بگوید مگر کسی نیست مرا نجات بدهد!
راه تربیت انسان ها همین است که متناسب با فهم افراد و مراتب معرفت و ایمانشان با آنها گفتگو شود و از همان چیزی که می فهمند برای ترقی؛ افراد استفاده نمود. ابتدا باید کودک را با تشویق و جایزه به نماز خواندن تشویق کرد.
در مرحله بعد با بیان ثمرات دنیوی نماز در او ایجاد انگیزه کرد و زمانی که تدریجاً سطح معرفت فرد بالاتر آمد، می توان به او اظهار داشت که انسان نباید عبادت را برای ثمرات دنیوی انجام دهد؛ چون ارزش ثواب ابدی آخرت بالاتر از ثمرات کوتاه مدت دنیاست. سپس به تدریج باید او را به جایی رساند که بفهمد خدا را باید به خاطر خودش عبادت کرد. امیرالمؤمنین می فرمود: مَا عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ نَارِکَ وَ لَا طَمَعاً فِی جَنَّتِک ۳؛ عبادت کردن برای رسیدن به بهشت، در حقیقت معامله با خداست؛ تِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ ۴. اگر عبادت بواسطه ترس از جهنم باشد، تِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ؛؛ این عبادت بردگان است که از ترس عقوبت از مولای خود اطاعت می کنند.
اما احرار کسانی هستند که می توانند بگویند: وَجَدْتُکَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ، فَعَبَدْتُک؛ تو را عبادت می کنم به خاطر خودت؛ چون تو پرستیدنی هستی؛ اگر تو را عبادت نکنم، چه کنم؟ ما جز بندگی و عبودیت چیزی نداریم و تو جز الوهیت و ربوبیت چیزی نیستی.
ما عبادت می نماییم، چون تو خدا هستی و ما بنده ایم؛ اطاعت می نماییم، چون تو دوست داری. هر کار سخت دیگری را هم که بدانیم تو دوست داری، انجام می دهیم. وقتی انسان مسیری را تدریجاً پیش می رود، هر قدر همت داشته باشد می تواند بمراتب عالی تری برسد.
طی کردن این مراتب هم ارتباطی به سن و سال ندارد. ما نوجوان سیزده ساله ای داشتیم که امام (ره) در باره اش فرمود او رهبر ماست؛ نوجوانی که ره صد ساله را یک شبه پیمود. پیرمردهای کم همتی هم هستند که با وجود سن زیاد، در مراحل اول راه مانده اند.
سطح معرفت و همت بندگان خدا متفاوت می باشد. به همین دلیل حتی خدای متعال برای دعوت مردم به جهاد از همین گونه تشویق ها استفاده می نماید. اگر بنا بود مردم فقط به خاطر خدا به جهاد بروند، خیلی از جنگ ها انجام نمی شد. کسانی بودند که فقط برای کسب غنیمت به جهاد می رفتند. خدا برای تشویق این افراد می فرماید: وَعَدَکُمُ اللّهُ مَغانِمَ کَثِیرَةً تَأْخُذُونَها ۵.
بنابر این اگر در فرمایشات معصومین (ع) در باره مقامات اولیای خدا و شیعیان خالص تعابیری دیدیم که احیاناً اوج کامل را ندارد بدین سبب است که در این بیانات افراد ناقص و سطح پایین تر هم ملاحظه شده اند، و با بیانی که متناسب با فهم چنین کسانی است صحبت شده است. چون فرمایشات معصومین (ع) برای این است که ما یاد بگیریم و به آنها عمل نماییم، تا برای ما منشأ اثر شود. مخاطبین این فرمایشات هم در سطوح مختلفی هستند و هر مطلبی را برای هر کسی نباید گفت. اگر گفته شود اولیای خدا کسانی هستند که در بهشت حتی نگاهی به حور و قصور نمی کنند و میلی به فاکهه و لحم طیر هم ندارند، ممکنست کسانی با تمسخر بگویند پس چه می خورند و به چیز نگاه می کنند؟! چنین بیانی در این افراد تأثیر ندارد. برای ایجاد انگیزه عبادت در این افراد باید از؛ فاکِهَةٍ مِمّا یَتَخَیَّرُونَ * وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمّا یَشْتَهُونَ ۶؛ گفت و برای کسانی که مرتبه عالی تری دارند از إِلَّا ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلَی، و از؛ رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ أَکْبَرُ ۷.
شاید تعداد هر نوع از این آیات هم با تعداد مخاطبان متناسب باشد؛ این آیات تعداد کمی است؛ در حالی آیات بشارت دهندة نعمت های مادی بهشت فراوان است. چون مخاطبینی در این سطح فراوان اند؛ اما کسانی که از شنیدن رِضْوانٌ مِنَ اللّهِ أَکْبَرُ؛ متأثر بشوند و انگیزه عمل پیدا کنند بسیار کم هستند. چند نفر می توان پیدا کرد که واقعاً بتوانند بگویند: لَوْ کَانَ رِضَاکَ فِی أَنْ أُقَطَّعَ إِرْباً إِرْباً، … لَکَانَ رِضَاکَ أَحَبَّ إِلَیَّ ۸؟ مرحوم شیخ عباس تهرانی
مرحوم شیخ عباس تهرانی رضوان الله مقابل از شاگردان مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، در یکی از جلسات درس اخلاق خود می فرمود: روزی به ذهنم گذشت که من به مرحله ای رسیده ام که می توانم به خاطر خدا بر مصیبت ها و بلاها صبر کنم. همان شب دل درد گرفتم. ابتدا با خود گفتم صبر می کنم، برای اینکه بلایی است که خدا نازل کرده و باید صبر کنم. اما پس از مدتی دیدم تحمل این درد خیلی دشوار است.
گفتم: خدایا اگر صلاح می دانی، مرا شفا بده. مدتی گذشت، اما خبری نشد. دست به دعا برداشتم و گفتم: خدایا! تحمل این درد برای من سخت است؛ مرا از این درد نجات بده! لحظاتی گذشت؛ اما باز هم خبری نشد. آغاز به توسل به یکایک ائمه اطهار (ع) و اولیایی که می شناختم کردم؛ اما درد بهتر نشد. عاقبت طاقتم به اتمام رسید و فریاد زدم: مگر کسی نیست مرا نجات بدهد؟! یک شکم درد ساده، عارفی مثل مرحوم شیخ عباس تهرانی رضوان الله مقابل را به اینجا می رساند که بگوید مگر کسی نیست مرا نجات بدهد! آدمیزاد تا این حد ضعیف است.
خداوند تربیت و هدایتش را مخصوص اولیای خود قرار نداده، بلکه او به خاطر رأفت و رحمت بی نهایتش به اندازه ای اسباب و وسایل فراهم می آورد، شاید بنده اش یک دفعه رو به خدا کند ویک «یا الله»؛ بگوید. خداوند متناسب با میزان معرفت و همت بندگان وسایل هدایت ایشان را فراهم می آورد و هر گروه را به صورتی تشویق و تشویق می کند؛ از تشویق های دنیوی، مثل تشویق به جهاد با وعده کسب غنیمت: وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةً، تا بشارت به نعمت های اخروی و پاداش ابدی: إِنَّ اللّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ ۹؛ حتی در آیه ای می فرماید: من به عنوان وامگیرنده از شما وام می گیرم و روز قیامت چند برابر آنرا به شما باز می گردانم.
مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا ۱۰؛ چه کسی است که به خدا قرض بدهد؟ خداوند با این بیان می خواهد انسان ها را تشویق کند که گامی به سمت خدا بردارند. همه این بیاناتی که از خدای متعال، و بدنبال آن از پیغمبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، صادر شده برای این است که من و شما حرکت نماییم و یک گام جلوتر برویم.
یکی از مفاهیمی که قرآن برای تربیت امثال ما استفاده کرده، تعبیر «تجارت»؛ است. در آیات ابتدای سوره بقره، در باره منافقین می فرماید: مَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُم ْ۱۱؛ تجارت آنها سودی نداشت. چون بیشتر انسان ها هر یک به صورتی اهل معامله و داد و ستد هستند.
لذا اینگونه با ما صحبت می کند. حتی در جایی که می خواهد مردم را به جهاد تشویق کند، می فرماید: إِنَّ اللّهَ اشْتَرَی؛ خدا جان شما را خرید و در مقابل، بهشت را به شما می دهد. چه کسی در مقابل جان شما چنین بهایی می دهد؟ خدا با این مفهوم می خواهد اهمیت کار خوب و فداکاری در راه خدا را بیان کند. در جای دیگری هم برای مطلق کارهای خوب از واژه «تجارت»؛ استفاده می کند: هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَةٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ ۱۲؛ آیا دوست دارید معاملهای به شما بیاموزم که شما را از عذاب ابدی دوزخ که دل و جانتان را می سوزاند نجات دهد؟ در این آیه هم از واژه «تجارت»؛ استفاده شده است.
خداوند انسان را بالفطره اینگونه آفریده که اگر چیزی را هزینه می کند، انتظار دارد در مقابل آن، چیز بهتری دریافت کند. این خصوصیت هم یکی از نعمت های خداوند است، تا آدمی عمر و توانش را بیهوده تلف نکند. بنا بر این هنگامی که گفته می شود: نماز بخوانید یا روزه بگیرید، می گوئیم اگر نماز نخوانیم چه می شود؟ وقتی به ما سفارش کنند بیایید شیعه علی (ع) بشوید و در رفتارتان از علی (ع) الگو بگیرید، می گوئیم برای چه؟ و حتی شاید با خود بگوییم: مگر کسانی که مثل علی (ع) نشدند، زندگی نکردند؟ اما اگر بگویند: اگر چنین کاری را انجام دهید، در مقابل چیزی بهتر نصیب شما می شود، در این صورت تحریک می شویم که ببینیم مقرر است چه چیزی در مقابل آن کار نصیب ما بشود.
در برابر روزه امروز که بواسطه آن لذت هایی را از دست می دهیم به ما چه می دهند و آیا این داد و ستد برای ما ارزش دارد یا نه؟ و عاقل کسی است که چنین محاسباتی را انجام دهد؛ مگر آن که به حدی رسیده باشد که محبت الهی آن چنان قلب او را فرا بگیرد که جز رضای محبوب چیز دیگری نخواسته باشد. حساب چنین کسی از دیگران جداست. ما هنوز به این مرحله نرسیده ایم.
در این فاصله باید اهتمام نماییم که اگر چیزی را از دست می دهیم، در مقابل آن چیزی باارزش را به دست آوریم.
امیرالمؤمنین (ع) در اوصاف شیعیانش می فرماید: ایشان چند روزی سختی ها را تحمل کرده اند؛ اما در مقابل، آسایش طولانی و طولانی مدت نصیبشان می شود. منظور آن حضرت از چند روز، زندگی شصت ؛ هفتاد ساله دنیاست که در مقابل عمر ابدی آخرت چشم بر هم زدنی است.
شیعیان این چند روز زندگی دنیا را صبر کردند و از قسمتی از خواسته هایشان صرف نظر کردند. چون آدمی دائماً غرق در نعمت های خداست و از آنها استفاده می کند؛ هوا، نور، خوردنی هایی که موجب حیات ما می شود، آب گوارا، نان حلال، انس با خانواده شایسته و مؤمن، فرزندان خوب و هزاران نعمت دیگر؛ آن چه ما باید از آن صرف نظر نماییم فقط قسمتی از خواسته هایی است که به ضرر ما تمام می شود؛ جایی که گناه است، تجاوز به حقوق دیگران است، مانع کارهای خیرِ بیشتر می شود.
فقط با صرف نظر از این خواسته ها چند روز عمر دنیا را صبر کنیم؛ فَأَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةٌ طَوِیلَةٌ. حضرت در ادامه می فرماید: عجب معامله خوبی! تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ. آدم چند روز صبر کند، در مقابل، عمری راحتی و آسایش داشته باشد. این کار بدی است؟ مگر همه عقلا در طول زندگی چه می کنند؟ زرنگ ترین افراد در روز یک ساعت کار می کنند، تا ۲۳ ساعت استراحت کنند. اما اگر دنیا را با آخرت بسنجیم نسبت آنها چقدر بیش از یک به بیست و چهار است؟ بی نهایت.
این چه تجارتی است! تِجَارَةٌ مُرْبِحَةٌ یَسَّرَهَا لَهُمْ رَبٌّ کَرِیمٌ. تجارت پر سودی که خدای مهربان کریم برای مؤمنان فراهم نموده است. جالب این است که تبلیغات این تجارت را هم خریدار انجام داده است. خود او پیغمبر فرستاده و قرآن نازل کرده که بیایید و با من معامله کنید؛ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی تِجَارَةٍ …؟
اگر ما با نگاه کاسبکارانه هم به دین نگاه نماییم، نگاه عاشقانه و عارفانه پیشکش باید ببینیم چه می دهیم و در مقابل، چه می گیریم؟ (با صرف نظر از اینکه مگر ما چیزی از خودمان داریم که بدهیم) اگر فرض نماییم که آن چه از روح، جسم، قدرت بدنی و توان فکری در اختیار داریم متعلق به خود ماست، همه آنها چه مقدار ارزش دارد؟ حال اگر یک مشتری پیدا شود که همه را به هزار برابر این مقدار بخرد، آیا عاقلانه است که شما کالای خودرا به این مشتری نداده و به مشتری دیگری بدهید که یک هزارم او می خرد؟
۱. به عنوان نمونه ر. ک: تهذیبالأحکام، ج ۲، ص ۱۲۰، باب کیفیة الصلاة و صفتها؛ صَلَاةُ اللَّیْلِ تُبَیِّضُ الْوَجْهَ وَ صَلَاةُ اللَّیْلِ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ صَلَاةُ اللَّیْلِ تَجْلِبُ الرِّزْق.
۲. لیل / ۲۰.
۳. بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۱۸۶، باب ۵۳، «النیة و شرائطها و مراتب ها».
۴. نهج البلاغة، ص ۵۱۰، حکمت ۲۳۷.
۵. فتح / ۲۰.
۶. واقعه / ۲۰ - ۲۱.
۷. توبه / ۷۲.
۸. بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۶، باب ۲.
۹. توبه / ۱۱۱.
۱۰. بقره / ۲۴۵.
۱۱. بقره / ۱۶.
۱۲. صف / ۱۰.
منبع: mahfel110.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب