در میزگرد محفل بررسی شد
تفاوت پوپولیست با مردمی بودن چیست؟
محفل: خراسان رضوی پرداخت حقوق به بازنشستگان، پرداخت یارانه 450 هزار تومانی، برنامه سه روز سفر برای خانواده ها و رایگان شدن اینترنت برای دهک های پایین جامعه، تنها تعداد کمی از وعده هایی بود که فقط در دور اخیر انتخابات ریاست جمهوری از زبان نامزدها شنیده می شد. وعده هایی که در هر دوره و در هر انتخاباتی با هدف جذب رای مردم مطرح می شوند و هر یک از نامزدها فکر می کنند با دادن وعده های پرطمطراق تر، می توانند از خود چهره های مردمی تری به نمایش بگذارند. حرفها و اظهاراتی که تعدادی از آن تعبیر پوپولیستی می کنند و برخی دیگر مردمی بودن.
البته تلاش کاندیداها و دولت ها برای مردمی نشان دادن خود، تنها به دادن وعده های عامه پسند محدود نمی شود؛ برخی می کوشند با نشستن بر سر یک سفره با مردم، حضور در مناطق محروم و نشستن روی حصیر با مردم گفت و گو کنند، برخی دیگر هم با نحوه چینش کابینه و تحریک احساسات مردم اهتمام در موجه جلوه دادن رفتارهای خود می کنند، اما آیا چنین رفتارهایی پوپولیستی است؟ چه تفاوتی میان یک دولت پوپولیستی و مردمی وجود دارد؟ آیا استفاده از عناوینی همچون مردمی بودن یک دولت، نشانه ای از پوپولیست بودن آن دولت می باشد یا حساب این دو از هم جداست و سوال اساسی تر این که یک دولت مردمی چه شاخصه هایی دارد؟
ایسنا به مناسبت فرارسیدن هفته دولت، در میزگردی با حضور دو تن از اساتید دانشگاه این مساله را به بحث گذاشت.
دکتر علی اصغر داوودی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد در ابتدای این میزگرد به تشریح تاریخچه حضور مردم در عرصه قدرت و سیاست پرداخت و اظهار داشت: از حدود ۶۰ میلیون سالی که از حضور انسان بر روی کره زمین می گذرد، فقط ۷ هزار سال آن انسان دارای تمدن بوده و در این ۷ هزار سال، نظام های حکومتی زیادی وجود داشته است که مردم نقش چندانی در آنها نداشته اند. تقریباً تا قرن پنجم پیش از میلاد، اثری از حکومت های مردمی دیده نمی شد و حکومت ها اغلب به شکل پادشاهی، آریستوکراسی و الیگارشی بودند.
وی اضافه کرد: از قرن پنجم قبل از میلاد بود که رفته رفته به سبب حاکم شدن شرایط خاص سیاسی در یونان، روستائیان به آتن هجوم آوردند و با ساقط کردن حکومت اریستوکرات ها، شکلی جدید از حکومت را به وجود آوردند و نام دموکراسی را بر آن نهادند. این نوع حکومت نیز دوام چندانی نداشت و با قدرت گرفتن اسکندر مقدونی، حکومت های مبتنی بر دموکراسی نیز از بین رفتند و باردیگر حکومت های غیر مردمی شکل گرفت.
این استاد دانشگاه با اعلان اینکه تا قرن ۱۸ میلادی حکومت مردمی به مفهوم امروزی وجود نداشت، اظهار داشت: در انقلاب کبیر فرانسه بود که عملا پای مردم به عرصه سیاست باز شد که باز هم بعد از کودتای ناپلئون بناپارت، باردیگر حکومت های مردمی ساقط شدند و نهایتاً در قرن های نوزدهم و بیستم، کم کم زمینه برای شکل گیری حکومت های مردمی برقرار شد که البته در همان زمان هم دموکراسی به مفهوم امروزی نبود و حق رای مشروط به مواردی نظیر ثروت، نژاد و طبقه اجتماعی بود.
داوودی افزود: در قرن بیستم حکومت های مردمی بسط پیدا کردند و در موج دوم لیبرالیسم که موسوم به لیبرال دموکراسی است، زمینه برای شکل گیری حکومت های مردمی به وجود آمد. البته در همین قرن بیستم هم حکومت های به شدت ضد دموکراسی، فاشیستی و توتالیتاریستی وجود داشتند. این افت وخیزها ادامه داشت تا به امروز و دهه سوم قرن ۲۱ رسیدیم.
وی با اعلان اینکه در بحث دولت مردمی، دو بحث حکومت از مردم و حکومت برای مردم مطرح است، عنوان کرد: در گذشته و در حکومت های غیر دموکراتیک هم پادشاهان ادعا داشتند که حکومتشان برای مردم و به نفع آنان است. بدین سبب اگر حکومت مردمی را حکومتی بدانیم که در خدمت مردم است، حداقل طبق ادعاهایی که همیشه حاکمان داشتند، حکومت مردمی سابقه ای طولانی دارد، اما اگر حکومت مردمی را به مفهوم دقیق تر کلمه حکومت از مردم و برخاسته از نظر و اراده مردم بدانیم، سابقه بسیار کوتاهی دارد.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد افزود: حکومت برخاسته از مردم، یعنی خود مردم حاکمان و نظام سیاسی کشورشان را تعیین می کنند. از انقلاب کبیر فرانسه به بعد این ایده به وجود آمد که حکومت مردمی به عنوان حکومت برخاسته از اراده و خواست مردم در نظر گرفته شود و بغیر از این که آیا حکومت در خدمت مردم هست یا نه، فاکتور حائز اهمیت، برخاسته بودن حکومت از خواست و اراده مردم است.
حکومت مردمی، حکومت برخاسته از اراده مردم است
داوودی بیان کرد: بدین سبب در تعریف دقیق، حکومت مردمی، حکومتی است که مشروعیت خودرا از خواست و اراده مردم می گیرد. اما در مورد این که آیا این حکومت در خدمت مردم هم هست یا نه، فرض بر این گرفته می شود که حکومت برخاسته از اراده مردم، بهتر از حکومت های دیگر می تواند در خدمت مردم باشد.
وی با اعلان اینکه در تعبیر دقیق دموکراسی، در حکومت مردمی و دموکراتیک، مردم باید علاوه بر حق تعیین حاکم، حق عزل آنرا هم داشته باشند، اظهار داشت: بدین سبب در یک تعریف جامع و دقیق، حکومت مردمی، حکومتی است که مردم در شکل دادن و مشروعیت بخشیدن به آن و اعمال حاکمیت به وسیله آن نقش داشته باشند و در عین حال هر زمان هم ناراضی بودند، بتوانند آنرا عزل کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به انتقاداتی که تعدادی از متفکران نسبت به دموکراسی و دولت مردمی وارد می کنند، عنوان کرد: این متفکران معتقدند تمام مردم از خرد لازم برای تشخیص منافع خود برخوردار نیستند. هرچند این تفکر در گذشته قابل پذیرش بود، اما در عصر حاضر طرفداران دموکراسی این ایده را کاملا رد می کنند، چونکه با گسترش تکنولوژی، آگاهی های مردم در تمام زمینه ها بالا رفته است، البته باید توجه داشته که به همان میزان هم مسائل سیاسی پیچیده شده است و عموم مردم از خیلی از مسائل پیچیده سیاسی سر رشته ندارند.
داوودی افزود: برای حل این مشکل، امروزه شیوه رایج در حکومت های دموکرات این است که از یک طرف مردم نمایندگانی را انتخاب کنند که بصورت غیرمستقیم بر امور نظارت داشته باشند و از جانب دیگر هیاتی از نخبگان و کارشناسان در عرصه های مختلف سیاستگذاری کنند.
پوپولیسم نوعی کچ روی از مسیر طبیعی حکومت است
وی درباب زمینه های شکل گیری پوپولیسم اظهار داشت: مشروعیت برای هر حکومتی از اهمیت بالایی برخوردارست و امروزه در جامعه شناسی سیاسی، مشروعیت را به مقبولیت عمومی گره زده اند. حال کارگزاران یک حکومت، از طرفی باید مقبولیت مردم را به دست آورند و از سویی کارهایی را انجام دهند که هرچند در طولانی مدت به نفع مردم است، اما ممکنست در کوتاه مدت عدم رضایت آنان را به همراه داشته باشد.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد افزود: در چنین شرایطی کارگزاران حکومت دو راه دارند. در حالت اول باید رضایت مردم را در نظر بگیرند و قید امور توسعه ای را بزنند، که در این صورت حکومت پوپولیستی می شود. در حالت دوم کارگزار اقداماتی را انجام می دهد که هرچند در کوتاه مدت ممکنست به نارضایتی مردم بیانجامد، اما در بلندمدت منافع آنان را تامین می کند.
داوودی با با اعلان اینکه پوپولیسم نوعی کج روی از مسیر طبیعی حکومت است، اشاره کرد: پوپولیسم در جایی شکل می گیرد که رهبران سیاسی می خواهند برای صعود خود، از خواسته های مقطعی مردم بهره گیرند تا با دادن وعده، بتوانند حمایت مردم را داشته باشند. حکومت مردمی لزوما پوپولیستی نیست، حکومت مردمی حکومتی است که در عین حال که مشروعیت خودرا از مردم می گیرد و به معیشت مردم و خواسته های مقطعی آنان توجه دارد، مصالح طولانی مدت مردم را هم در نظر می گیرد.
پوپولیسم در چه جوامعی رشد می کند؟
داوودی با اعلان اینکه در دو دسته از جوامع امکان شکل گیری پوپولیسم کم است، عنوان کرد: یکی جوامع سنتی است، برای اینکه در این جوامع، کنشگری ها و تفکر مردم برمبنای سنت های گذشته است و مردم در همان قالب می اندیشند و رفتار می کنند و عامل دیگری نمی تواند سبب تغییر رفتار آنان شوند.
وی با اعلان اینکه همین طور در جوامع خیلی مدرن هم امکان شکل گیری پوپولیسم کم است، اشاره کرد: پوپولیسم بیشتر در جوامعی شکل می گیرد که درحال گذار از سمت سنت به مدرنیته اند. در هر جامعه ای، به سبب تعارض منافعی که بین افراد وجود دارد، نوعی واگرایی شکل می گیرد و نیاز است عاملی پیدا شود و مانند نخ تسبیح، کل جامعه را کنار هم نگه دارد. در جوامع سنتی و مدرن، ارزش ها و هنجارهای مشترک حکم این نخ تسبیح را دارد. در حقیقت در جوامع مدرن همبستگی های ارگانیکی و در جوامع سنتی همبستگی های مکانیکی مردم را مانند نخ تسبیح در کنار هم نگه داشته است و تا آن زمان که این نخ تسبیح محکم باشد، امکان شکل گیری پوپولیسم بسیار ضعیف است.
این استاد دانشگاه با اعلان اینکه در جوامع درحال گذار از سنت به مدرنیته، این نخ تسبیح درحال پاره شدن است و در نتیجه جامعه به شکل چندین توده درمی آید، اظهار داشت: در چنین شرایطی مردم تشنه ایدئولوژی و رهبری می شوند. اگر در چنین شرایطی رهبرانی روی کار بیایند که بتوانند به خوبی به مردم وعده دهند، مردم دور آنان حلقه می زنند و رهبران با بسیج کردن مردم، آنان را به سمت تحقق اهداف خودشان سوق می دهند.
داوودی با اعلان اینکه از بیش از ۱۰۰ سال پیش جامعه ایران درحال گذار از سنتی به سمت مدرنیته است و در نتیجه مستعد پوپولیسم می باشد، اظهار داشت: انقلاب اسلامی نیز در چنین بستری شکل گرفت. دقت کنید که پوپولیسم مساوی با عوام فریبی نیست و پس نمی توان آنرا همیشه منفی دانست. در دوره پهلوی ایران در راه مدرنیزاسیون قرار گرفت، در حالی که هنوز مردم روحیات سنتی داشتند و نتوانسته بودند خودرا بطور کامل مدرن کنند. یعنی ما آن زمان جامعه ای را در ایران داشتیم که به سبب مدرنیزاسیون، همبستگی های سنتی در آن درحال گسست بود، در حالی که هنوز هبستگی های مدرن در آن شکل نگرفته بود.
وی افزود: در چنین شرایطی فشارهای روحی و روانی بر مردم زیاد شد و بحران های اقتصادی نیز مزید بر علت شد. در چنین زمانی بود که شخصیتی مانند امام(ره) با ورود به صحنه، توانستند به مردم نوید بازگشت به دین را بدهند و بدین شکل مردم را بسیج کنند و در اینجا بود که انقلاب کاملا مردمی جمهوری اسلامی شکل گرفت.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد با تأکید بر این که هم اکنون خیلی از مشکلات کشور به سبب وجود مشکل در ساختارهاست، اضافه کرد: راهکار خیلی از مشکلات ساختاری، بازگشت به اصول و ظرفیت های قانون اساسی است.
بدون مطبوعات آزاد و مستقل نمی توانیم دموکراسی را تقویت کنیم
داوودی با اعلان اینکه لازمه حفظ دموکراسی و همین طور دوری از پوپولیسم، افزایش فرهنگ سیاسی مردم است، عنوان کرد: این امر به وسیله مطبوعات آزاد و مستقل محقق می شود. ما بدون مطبوعات آزاد و مستقل نمی توانیم دموکراسی را تقویت نماییم. بعلاوه یکی دیگر از راه های حفظ و تقویت دموکراسی، سیستم آزاد و مستقل است که بتواند از کودکی به افراد ارزش های دموکراتیک را بیاموزد.
وی با اشاره به نقش احزاب و NGO ها در تقویت دموکراسی، اظهار داشت: اگر نظام حزبی در کشور ما جا می افتاد، افراد می توانستند با حضور در احزاب، به نامزدی انتخابات ها برسند و بدین ترتیب عملکرد آنان هم بعد از انتخاب شدن، توسط حزب شان مورد بررسی دائمی قرار می گرفت.
این استاد دانشگاه با تأکید بر این که قدرت همیشه فسادزاست، بیان کرد: وجود احزاب و مطبوعات مستقل موجب کاهش میزان فساد می شوند، اما در غیاب این ها، بروز هر مشکلی طبیعی است.
نقص در ساختارها؛ دلیل عدم تحقق خواسته های مردم
دکتر غلامرضا خواجی، عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی دیگر میهمان این میزگرد ایسنا معتقد می باشد پوپولیسم یک پدیده غربی است و الان در ایران وجود ندارد. او اظهار داشت: انقلاب اسلامی ما دنیا را تکان داد و در بسیاری از حوزه ها تغییرات جهانی به وجود آورده است، اما وجود تعدادی از مشکلات ساختاری، سبب شده است تمام خواسته های مردمی که این انقلاب را به وجود آوردند، محقق نشود.
وی اضافه کرد: مردمی بودن حکومت، بدین معناست که اولا مردم نمایندگانی داشته باشند که با رای مستقیم آنان به قدرت می رسند و ثانیا این نمایندگان بمحض رسیدن به قدرت، تمام تلاش خودرا برای تحقق همه خواسته های مردم به کار گیرند، در حالی که وجود ساختارهای نادرست در کشور، موجب عدم تحقق خواسته های مردم شده است.
این استاد دانشگاه اشاره کرد: به عنوان مثال خیلی از افرادی که به عنوان نماینده مردم وارد نهادهای انتخابی می شوند، اطلاعات و سابقه کار مورد نیاز را ندارند. همین طور در نهادهایی مانند استانداری و فرمانداری که رییس نهاد با رای مستقیم مردم انتخاب نمی گردد، شاهد سیاسی کاری هایی در انتخاب مسئولین هستیم.
خواجی افزود: به عنوان مثال تعدادی از شهرداران واقعا قوی عمل می کنند، اما بمحض اتمام کار شورای شهر و روی کار آمدن شورای بعدی، آن شهردار با وجود تمام توانمندی هایی که دارد، کنار گذاشته می شود. یعنی در حقیقت ما مدیرسوزی می نماییم. چنین مسئله ای را ما در مورد خیلی از مناصب مدیریتی می بینیم و همین موجب می شود افرادی که واقعا دغدغه کمک به کشور و حل مشکلات مردم را دارند، نتوانند خواسته های مردم را تحقق بخشند.
وی با تأکید بر لزوم افزایش نظارت ها بر عملکرد دولت، بیان کرد: ما زمان نداریم به هر وزیری چندین سال زمان دهیم تا برنامه های خودرا با آزمون و خطا اجرا کند، بلکه هرگاه مشاهده شد هر کدام از وزرا در اجرای وظایف خود کوتاهی می کنند و در حل مشکلات ناتوان اند، مجلس باید به سرعت ورود و آن وزیر را استیضاح کند.
این عضو اسبق شورای شهر مشهد، با اشاره به وجود ایراد در ساختار انتخابات های کشور، اشاره کرد: در انتخابات های شورای شهر و مجلس شاهد می باشیم تعدادی از نامزدها مبالغ چند صد میلیونی و حتی میلیاردی برای پیروزی در انتخابات هزینه می کنند. آیا این افراد واقعا قصد خدمت به مردم را دارند؟ هم اکنون خیلی از مردم حتی نام نمایندگان خود در مجلس و شورای شهر را نمی دانند، برای اینکه این افراد در میان مردم حضور ندارند.
خواجی اضافه کرد: هرچند مردم بعد از رای دادن به فردی، باید به تخصص او اعتماد کنند و به وی اجازه دهند کارش را انجام دهد، اما باید فرایندهای انتخابات درست باشد. به عنوان مثال، آیا همه افرادی که برای حضور در انتخابات شورای شهر نامزد می شوند، مشکلات شهر را می شناسند؟
وی با اعلان اینکه پوپولیسم در نتیجه ایرادات موجود در ساختارهای انتخابی و انتصابی شکل می گیرد، عنوان کرد: هنگامی که فردی برای تصدی سمتی نامزد می شود، اما شناختی از واقعیت های آن جایگاه و وظایف مربوطه ندارد، می کوشد با دادن وعده های پوچ و عوام فریبانه به مردم از آنان رای بگیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی با تأکید بر این که ما باید برای انتخابات ها، کمیته های گزینش داشته باشیم، اظهار داشت: در یک کمیته باید از نامزدها سوالات تخصصی حوزه مربوطه پرسیده شود و میزان آگاهی آنان در مورد سمتی که می خواهند برای آن از مردم رای جمع کنند، مورد سنجش قرار گیرد. به عنوان مثال از یک نامزد شورای شهر باید در مورد مشکلات شهر و برنامه های آنان برای حل این مشکلات پرسیده شود. این موجب می شود افرادی برای شورا انتخاب نشوند که بعد از تشکیل نخستین جلسه، تازه به فکر تهیه برنامه می افتند.
خواجی با تأکید بر این که همین طور باید کمیته ای هم بمنظور نظارت بر ستادهای انتخاباتی تشکیل گردد، افزود: متاسفانه الآن وضعیت طوری است که هر کسی که در هر انتخاباتی به پیروزی می رسد، می کوشد افرادی که در ستاد انتخاباتی اش فعالیت داشتند را به نان و نوایی برساند. باید کمیته ای تشکیل گردد و جلوی این رویه نادرست را بگیرد و اجازه ندهد افراد بعد از انتخاب شدن، اعضای ستادهای انتخاباتی خودرا برای پست های مختلف معرفی کنند و از این طریق جلوی به کارگیری افراد متخصص و کارامد گرفته شود.
وی اشاره کرد: متاسفانه هم اکنون رویه های نادرستی در انتخابات و انتصابات کشور ما جاری است و من اساسا همین مسئله را زمینه ساز شکل گیری عوام فریبی می بینم.
خواجی با تأکید بر فسادزا بودن قدرت در صورت نبود نظارت، اظهار داشت: در کشورهای پیشرفته دنیا، هر کسی متناسب با میزان قدرتی که در اختیار دارد، تحت نظارت نهادهای مختلف قرار می گیرد. در حالی که در کشور ما چنین نیست.
وی با تأکید بر این که انتقاد به مسئولین حتی در سنت و احادیث دینی ما هم مورد توجه بوده است، اضافه کرد: یکی از احکام مرسوم در دنیا بمنظور کاهش فساد، این است که وقتی فردی به قدرت می رسد، حق دادن هیچ پست دولتی به هیچ کدام از نزدیکان و خویشاوندان خودرا ندارند. در کشور ما نیز باید چنین قوانینی وضع شود.
این استاد دانشگاه با اعلان اینکه وضع چنین قوانینی وظیفه مجلس است، ابراز عقیده کرد: اما مجلس مبادرت به تصویب چنین قوانینی نخواهد کرد، چونکه خودش هم ذی نفع است. اینجا احزاب و رسانه ها نقش اساسی پیدا می کنند. این ها باید مردم را تشویق به رای دادن به افرادی کنند که قول دهد چنین قوانین فسادزدایی را تصویب کنند و بعد هم افکار عمومی نمایندگان را تحت فشار برای عمل به وعده های خود کند.
خواجی اشاره کرد: با وجود تمام ایرادات ساختاری که مانع از حل مشکلات کشور شده است، اما به سبب نیروی محرکه بالایی که در مردم وجود دارد، من نسبت به حل معضلات کشور خوش بین و امیدوار هستم.
در شناخت و به کارگیری استعدادهای داخلی ضعف داریم
در ادامه داوودی نیز با تأکید بر وجود پتانسیل های بالا در کشور، اظهار داشت: اصلاح نظام حکمرانی در کشور ضرورت دارد. ما نباید همه چیز را با عینک ایدئولوژی نگاه نماییم. هم اکنون خیلی از نخبگان و کارشناسان خبره، با وجود دارا بودن تمام توانایی های لازم و تعهد به نظام، کشور و مردم، درحال کنار گذاشته شدن هستند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد مشهد با تأکید بر لزوم توجه به شایسته سالاری، عنوان کرد: هر کشوری باید برای پیشرفت، شایسته ترین افراد خودرا در نهادهای قدرت راه دهد و ما نیز از این قاعده مستثنی نیستیم. نباید به افراد دلسوزی که دغدغه نظام، کشور و مردم را دارند، با انگ های مختلف برخورد شود. با پتانسیل هایی که ما در جمهوری اسلامی داریم، به آسانی می توانیم به قدرت منطقه ای و جهانی تبدیل شویم، فقط باید از ظرفیت های کشور به درست استفاده گردد. ما متاسفانه در شناخت و به کارگیری استعدادهای داخلی ضعف داریم. اساسا اگر این مشکل حل شود، ما راه سختی برای رسیدن به قله ها نخواهیم داشت.
منبع: mahfel110.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب